تغییرات قانون مالیات بر ارزش افزوده در سال 1400

در زمان ریاست جمهوری آقای احمدی‌نژاد، قانون ارزش افزوده به صورت آزمایشی تصویب و اجرایی شد که این قانون حداکثر تا سال 1399 باید اصلاح می‌گردید. با توجه به مشغله‌های دولت وقت، این قانون با تأخیر، در تاریخ 12خرداد1400 به تأیید شورای نگهبان رسید و در 13تیر1400 به مجلس شورای اسلامی تقدیم شد که با توجه به تأیید مراجع قانون‌گذاری شش ماه بعد از این تاریخ، این قانون ضمانت اجرایی دارد. اما مهم‌ترین سؤال برای فعالان اقتصادی میزان تغییرات قانون مالیات بر ارزش افزوده در سال 1400 می‌باشد که خوشبختانه قانون جدید بیشتر با این رویکرد است که ابهامات، آرا و بخشنامه‌های قبلی را در متن صریح قانون تشریح می‌کند. ما در این نوشتار سعی می‌کنیم به طور شفاف به تغییراتی که قانون‌گذار تبیین کرده است، بپردازیم.

قانون ارزش افزوده جدید

در قانون ارزش افزوده جدید، موضوعی که برای اولین بار قانون‌گذار به آن توجه داشته، تعاریفی است که با آن مواجه می‌شویم. این تعاریف در قوانین مالیات مستقیم و مالیات غیر مستقیم سابق با ابهاماتی از جمله مفاهیم مقدماتی، همچون مؤدی یا سود خالص تعریف نشده است و ما همچنان با این مشکل مواجهیم که سود حسابداری مد نظر قانون‌گذار است یا سود اقتصادی؛ چرا که سود مفهومی گسترده دارد و تورم را نیز در برمی‌گیرد. به طور مثال، قطعاً درآمد شما نسبت به سال گذشته بیشتر شده، اما قدرت خریدتان کاهش پیدا کرده است. این موضوع این مفهوم را به ذهن متبادر می‌نماید که در سود خالص یا درآمد باید تورم نیز در نظر گرفته می‌شد. با توجه به همین رویکرد، این مشکل در قانون ارزش افزوده جدید تا حد زیادی مرتفع شده است و ما در مواجه با متن قانون با ابهام مواجه نمی‌شویم. من در این نوشتار سعی می‌کنم شما را با متن قانون، زمانی که از واژه‌هایی همچون عرضه، واردات، صادرات، مالیات و عوارض فروش یا خرید، مودی، دوره مالیاتی، اعتبار مالیاتی، معافیت مالیاتی، نرخ صفر مالیاتی، استفاده می‌کند، آشنا کنم تا درکی بهتر ایجاد شود.

چه مواردی مشمول مالیات در قانون ارزش افزوده جدید هستند؟

در قانون ارزش افزوده جدید، برای اشخاصی که به عرضه کالا و ارائه خدمت یا واردکنندگان و صادرکنندگان که در این قانون به عنوان مؤدی تعریف شده‌اند، به گونه‌ای آسودگی خاطر ایجاد شده و آمده است که هر گونه عرضه کالا و ارائه خدمات مشمول مالیات و عوارض می‌باشد. اما سوالی که به ذهن می‌آید، این است که مگر به جز عرضه کالا و ارائه خدمات موارد دیگری نیز وجود دارد؟ پاسخ این سؤال مثبت است. در ماده 9 همین قانون ذکر شده است که موارد زیر جزء «عرضه خدمت» محسوب نمی‌شود (موضوعی که در قانون ارزش افزوده قبلی مورد اختلاف بوده) و مورد محاسبه مالیات و عوارض قرار نمی‌گیرد:

• دریافت هر گونه خسارت.
• درآمدهای حاصل از تسعیر ارزی.
• انواع سود که این موضوع در قانون قبلی سود دریافتنی با آرای مختلفی روبه‌رو بوده است، اما در این قانون به طور کلی و بدون هیچ گونه استثنایی انواع سود مشمول مالیات ارزش افزوده نمی‌باشد.
• انواع جریمه به شرطی که بخشی از بهای کالا و خدمات نباشد.
• آورده نقدی یا غیر نقدی به عنوان سرمایه.
• انواع کمک دولتی.
• برداشت از کالاهای آماده برای فروش (به شرط استفاده در راستای فعالیت تجاری).

در صورتی که کالا و خدمات برای استفاده شغلی باشد (به طور مثال، فروشندگان لوازم خانگی یا کارگاه‌های صنعتی از کالاهایی که برای فروش عرضه می‌کنند؛ به شرطی‌که در راستای فعالیت تجاری خود از آنها استفاده نمایند)، مشمول مالیات و عوارض نیست. این در حالی است که در قانون قبلی این حالت، فروش به خود تلقی می‌شد.

از مواردی که در قانون قبلی ارزش افزوده با آن مواجه بودیم، این بود که تاریخ ارائه خدمت یا فروش کالا مبنای محاسبه ارزش افزوده قرار می‌گرفت. در صورتی که در قانون جدید ارزش افزوده، تاریخ صدور صورتحساب (علی‌الخصوص برای مشاغل پیمانکاری) مبنای محاسبه و مالیات‌ستانی قرار گرفته است.

آیا ارزش افزوده به فروشهای نسیه تعلق می‌گیرد؟

در صورتی که هر دو طرف معامله در سامانه مؤدیان (که از ابتدای سال 1401 لازم‌الاجرا خواهد شد) نسبت به نسیه بودن معامله اذعان داشته باشند، تا زمانی که مبلغی از این بابت مبادله نشده باشد، مشمول ارزش افزوده نمی‌باشد؛ این در حالی است که گاهی معامله‌ای صورت می‌گرفت (فروشندگان اقساطی یا اجاره‌دهند‌گان به شرط تملیک و علی‌الخصوص پیمانکاران)، فارغ از اینکه مبلغی از بابت فروش دریافت شده است یا نه، مؤدی، فروشنده کالا یا ارائه‌کننده خدمات موظف به پرداخت مالیات مربوطه بود. در مورد واردات خدمت نیز همین گونه است که وجه مالیات آن نسبت به زمان پرداخت مورد محاسبه قرار می‌گیرد.

نحوه محاسبه مالیات بر ارزش افزوده جدید

ابتدا در نظر داشته باشیم که ضریب یا نحوه محاسبه مالیات بر ارزش افزوده جدید که مابه‌التفاوت خرید و فروش به سازمان امور مالیاتی پرداخت می‌شود، دقیقاً مشابه قانون مالیات بر ارزش افزوده قبلی است. اما مسئله مهمی که با آن روبه رو هستیم، جرائم و نحوه ارائه اطلاعات در ساختار قانون ارزش افزوده جدید است که ارتباط مؤثری با قانون پایانه‌های فروشگاهی پیدا کرده و این موضوعی است که عمدتاً وقتی مطرح می‌شود که مدیران مالی یا مالکین واحدهای تجاری این‌گونه مطرح می‌کنند، «ما فروشگاه نیستیم که مشمول قانون پایانه‌های فروشگاهی باشیم.» ما در این نوشتار به این مسئله می‌پردازیم که آیا اصلاً ما مشمول قانون پایانه‌های فروشگاهی هستیم؟ جواب این سؤالات را باید در تصویب قانون پایانه‌های فروشگاهی و عدم وجود زیرساخت لازم برای گزارشگری بر اساس این قانون جستجو کرد و قانون ارزش افزوده جدید منوط به سامانه‌های مندرج در این قانون تعریف و تصویب شده است. این سامانه در سال 1401 شروع به کار خواهد کرد و جایگزین سامانه گزارشگری ارزش افزوده قدیم خواهد شد. اما بعد از این مقدمه لازم است که به متن صریح قانون ارزش افزوده جدید بپردازیم. در این قانون آمده است منبع محاسبه مالیات و عوارض فروش کالاها و خدمات، در مورد مؤدیان عضو سامانه مؤدیان، ارزش فروشی است که در صورتحساب الکترونیکی درج و در سامانه ثبت می‌شود و الزاماً مؤدیان موظف به ثبت نام در سامانه مؤدیان (این سامانه در سازمان امور مالیاتی تعریف می‌شود) هستند.

پایانه های فروشگاهی چیست؟

در ماده یک قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مؤدیان، به پایانه‌های فروشگاهی پرداخته شده است و به مؤدیانی اشاره دارد که از دستگاه رایانه یا کامپیوتر و دستگاه پوز بانکی یا همان دستگاه‌های کارتخوان و یا از اینترنت بانک یا هر درگاه پرداخت الکترونیکی دیگر استفاده می‌کنند. گفتنی است که این موارد باید امکان اتصال به شبکه‌های بانکی و همچنین صدور صورتحساب را به صورت الکترونیکی داشته باشند.

اشخاص مشمول قانون پایانه‌های فروشگاهی

تمام مشاغل به صورت صنفی یا غیرصنفی و تمام اشخاص حقوقی یا به عبارتی تمام مؤدیانی که در فصل‌های چهارم و پنجم (در باب سوم) قانون مالیات‌های مستقیم به آنها اشاره شده است و همچنین اشخاص حقیقی یا حقوقی که مشمول مالیات اضافه می‌گردند، جزء اشخاص مشمول قانون قانون پایانه‌های فروشگاهی می‌باشند. (مگر مواردی که قانون‌گذار به طور استثنا به آنها اشاره کرده باشد)

 

جرائم قانون مالیات بر ارزش افزوده جدید

     جرائم مالیات و عوارض قانون مالیات بر ارزش افزوده جدید مشمول افرادی می‌شود که عضو سامانه مؤدیان نیستند. حال با توجه به اینکه گاهی فروشی انجام می‌شود و وجه آن بعداً پرداخت می‌گردد، از این بابت مؤدیان با آسیب‌های مالیاتی مواجه می‌شوند؛ چرا که از نظر مسئولین رسیدگی، مبنا تاریخ صدور فاکتور فروش است و مالیات آن تا 15 روز بعد از پایان هر فصل باید پرداخت ‌شود (البته در قانون مالیات بر ارزش افزوده جدید این مهلت تا 30 روز تعیین شده است)، در صورتی که با استفاده از این سامانه، هنوز به مؤدیان (به شرطی که هر دو طرف اعلام و تأیید نمایند) وجهی از بابت معامله پرداخت نشده است، زمان پرداخت مالیات منوط به زمان وصول مبلغ فروش کالا و خدمات می‌شود و با توجه به اینکه استفاده از سامانه مؤدیان الزامی خواهد شد، جریمه عدم صدور صورتحساب الکترونیکی (در زمان فروش) و عدم درج شماره حسابی که مبادلات مالی از طریق آن انجام می‌شود، هر یک به طور مجزا با ضریب 10% به عنوان جریمه نسبت به مجموع مبلغ فروش محاسبه می‌گردد که اگر مؤدی درخواست بخشودگی جریمه مذکور را داشته باشد، سازمان امور مالیاتی حداکثر فقط تا 50% جریمه متعلقه، امکان بخشودگی دارد.

تفاوت های قانون ارزش افزوده دائمی نسبت به قانون ارزش افزوده قدیم

در قانون ارزش افزوده دائمی مصوب سال 1400 قانون گذار سعی داشته تا ابهامات قانون قبلی برطرف و مشکلاتی که مودیان با آن مواجه بودند برطرف گردد از مهمترین مواردی که در قانون ارزش افزوده دائمی به چشم میخورد موضوع پایانه های فروشگاهی و سامانه مودیان است که در این قالب هر یک از فعالان اقتصادی کارپوشه ای مخصوص به خود دارند که در آن خریدها و فروشهای انجام شده را تائید می‌نمایند این در حالی است که در قانون و سازو کار قبلی اگر به اشتباه مشخصاتی به جهت فروش یا خرید ثبت می‌شد برطرف کردن اشتباه فرآیندی زمان بر و گاها بار مالی به همراه داشت و طبیعتا به این شکل نیازی به ارسال صورت معاملات فصلی نیز دیگر وجود ندارد چرا که در ظرف مدت یک ماه هر یک از طرفین ، معامله‌ی صورت گرفته را در صورت صحت تائید یا رد می‌نمایند و به رویت طرف مقابل می‌رسد.

محاسن قانون مالیات بر ارزش افزوده دائمی برای پیمانکاران

یکی از شکایت هایی که پیمانکاران در قانون موقت ارزش افزوده داشتند تاریخ تعلق مالیات بود چرا که طبق استاندارد حسابداری شماره یک درآمد بر اساس درصد پیشرفت کار شناسایی می‌شد و در صورت ارسال صورت وضعیت مشمول مالیات می‌شدند و این در حالی است که در قانون دائمی ارزش افزوده این موضوع اصلاح و در صورت تائید صورت حساب نهایی توسط کارفرما و پرداخت نقدی آن پیمانکار مشمول پرداخت مالیات بر ارزش افزوده می‌شود.

معافیت های قانون مالیات بر ارزش افزوده

تمامی فراورده‌های زراعی و گیاهان دارویی، از جمله میوه‌های باغی، فراورده‌های علوفه‌ای، سبزیجات گلخانه‌ای، انواع گل و گیاه، قارچ، انواع صیفی و فراورده‌های جنگلی، مثل چوب خام، در این دسته قرار می‌گیرند. در همین راستا، تمامی کارهای مربوط به نگهداری و بسته‌بندی این فراورده‌ها به روش‌های مختلفی از جمله انجماد یا غیرانجماد، پوست‌گیری و پاک‌سازی، درجه‌بندی، بوجاری و استفاده از روش‌هایی مانند جداسازی، همگن‌سازی، شالی‌کوبی، تمیز کردن، شستشو دادن و خشک‌کردن برخی از این فراورده‌ها از جمله چای، خرما و کشمش با روش‌های گوناگونی همچون تفت‌دادن، و در خصوص فراورده‌های دیگر، مثل پخت نخود و پنبه‌پاک‌کنی، در زیر مجموعه خدمات فراوری محصولات کشاورزی جای نمی‌گیرد. چنانچه شخصی دیگر غیر از خود مؤدی نیز این خدمات را ارائه کند، مشمول پرداخت مالیات و عوارض ارزش افزوده نمی‌باشد.

حیوانات زنده، از جمله چهارپایان، پرندگان، جانوران دریایی و حشره‌ها که به منظور خوراک انسان‌ها یا دام‌ها یا برای عملیات تولید مثل یا امور آزمایشگاهی نگهداری یا رشد داده می‌شوند. همچنین مواد اصلی تغذیه و تولید مثل آنها برابر پروانه صادر شده از سوی وزارت جهاد کشاورزی، پوسال(کمپوست)، کشت بافت و بستر آماده ‌کشت بافت، مشمول پرداخت مالیات و عوارض فروش آن نمی‌شود.

محصولات مربوط به زراعت، از جمله بذر، نشاء، نهال، سم و کود، و همچنین آبی که برای مصرف کشاورزی به کار می‌رود، از پرداخت مالیات و عوارض معاف می‌باشد.

مالیات بر ارزش افزوده لبنیات و مواد غذایی

کالاهایی شامل لبنیات، از جمله شیر، پنیر و ماست؛ تخم پرندگان؛ آرد و نان؛ انواع گوشت و محصولات فراوری شدۀ گوشتی برابر فهرست سالانه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی که تا پایان دی‌ماه برای اجرا در سال بعد به سازمان ‌امور مالیاتی ارسال می‌گردد؛ دیگر کالاها شامل برنج، حبوبات، سویا و پروتئین سویا؛ انواع روغن‌ خوراکی، از جمله گیاهی و حیوانی؛ شیرخشک مصرفی کودکان و نوزادان؛ و تخم‌مرغ نطفه‌دار برای تبدیل آن به جوجه یک‌روزه، مشمول پرداخت مالیات و عوارض ‌ارزش افزوده نمی‌شود.

مالیات بر ارزش افزوده کاغذ و چاپ

از جمله مواردی که برای توسعه سرانه مطالعه از پرداخت مالیات و عوارض ارزش افزوده معاف شده است، انواع مواد اصلی مربوط به چاپ و نشر از جمله خمیر کاغذ و کاغذ باطله؛ دفتر تحریر؛ کاغذ چاپ، تحریر و روزنامه می‌باشد که به طبع کتاب‌ها، مجلات، روزنامه‌ها و نشریات که در قالب‌های کاغذی و الکترونیکی منتشر می‌شوند، به غیر از مؤسسات آموزشی و کنکوری، مشمول این معافیت می‌باشند.

مالیات بر ارزش افزوده طلا

با توجه به اینکه طلا یک کالای مردمی محسوب می‌شود و خرید و فروش آن توسط خریدار نهایی مرسوم می‌باشد، از این رو در قانون ارزش افزوده جدید، کالای خام، از جمله انواع شمش طلا که از خارج از کشور وارد می‌شود و طلای خام یا شمش داخلی و حواله‌های کاغذی یا الکترونیکی که همگی دارای پشتوانه طلا می‌باشند، به انضمام دارایی‌های غیرمنقول و انواع حواله‌های کاغذی یا الکترونیکی دارایی‌های غیرمنقول از پرداخت مالیات و عوارض ارزش افزوده معاف می‌باشد.

مالیات بر ارزش افزوده غذا و دارو

قانون‌گذار در قانون دائمی مالیات بر ارزش افزوده این موارد را معاف از مالیات دانسته است: مکمل‌هایی که ورشکاران حرفه‌ای از آن استفاده می‌کنند و به تأیید سازمان غذا و دارو رسیده است؛  انواع دارو و واکسن؛ مواد مورد نیاز برای درمان و ادوات توانبخشی؛ خدمات درمانی، تشخیصی و پیشگیری؛ خدمات توانبخشی و حمایتی .

مالیات بر ارزش افزوده پیمانکاری

شرکتهای تأمین نیروی انسانی که خدمات ارائه می‌کنند، آن بخشی از قرارداد که مربوط به هزینه‌های حقوق و دستمزد است، به شرط تأیید حقوق توسط بیمه‌گر، از پرداخت مالیات معاف می‌باشند.

مالیات بر ارزش افزوده سود دریافتی

با توجه به معافیت‌ هر گونه سود دریافتی در قانون دائمی مالیات بر ارزش افزوده، سود دریافتی از مشتریان بابت تسهیلات اعطایی به آنها (مانند دارایی‌ها و اموال واگذار شده موضوع قرارداد شرکتهای لیزینگ به مشتریان) در شرکت‌های لیزینگ خودرو که از طرف بانک مرکزی مجوز فعالیت گرفته‌اند، از پرداخت مالیات بر ارزش افزوده معاف می‌باشند.

مالیات بر ارزش افزوده حمل و نقل

تأثیرگذاری مالیات بر صنعت حمل و نقل و افزایش بهای تمام شده کالا برای مصرف کنندگان نهایی باعث شده است که ارائه‌کنندگان خدمات حمل و نقل بار و مسافر از پرداخت مالیات و عوارض افزوده معاف باشند، البته به طور خاص حمل و نقل مسافر به صورت هوایی در قانون جدید مشمول ارزش افزوده شد.

مالیات بر ارزش افزوده موسسات آموزشی

بر اساس ماده 124 قانون مالیات مستقیم، مؤسسات آموزشی دارای مجوز از طرف نهادهای ذی‌ربط از پرداخت مالیات معاف‌اند. همچنین در قانون دائمی مالیات بر ارزش افزوده، خدمات آموزشی، پژوهشی و ورزشی که به همین ترتیب از مراجع دارای صلاحیت مجوز دارند و یا ظرف شش ماه بعد از ابلاغ این قانون مجوز دریافت می‌نمایند، از پرداخت مالیات بر ارزش افزوده معاف می‌باشند.

مالیات بر ارزش افزوده گردشگری و هتل داری

طبق ماده 132 قانون مالیات مستقیم که توجه ویژه‌ای به صنعت گردشگری دارد، به منظور ترویج صنعت گردشگری و توریست، در قانون دائمی مالیات بر ارزش افزوده، دریافت خدمات اقامت در هتل‌های سه ستاره و پایین‌تر، مهمانپذیرها و سایر مراکز اقامتی که از وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی یا اتحادیه‌های ذی‌ربط مجوز دارند، معاف از مالیات می‌باشند و به مراتب استفاده‌کنندگان نیز مالیاتی پرداخت نمی‌کنند.

مالیات بر ارزش افزوده صادرات

با هدف ارزآوری و توسعه فرهنگ صادرات و بهینه‌سازی تولیدات داخلی، در قانون دائمی مالیات بر ارزش افزوده، صادرات کالاها به خارج از کشور از که طریق مبادی خروجی رسمی با ارائه پروانه سبز گمرکی صادره توسط گمرک یا برگ خروجی (در مورد صادرات کالا) و صادرات خدمات، البته به شرط اینکه قرارداد مربوط و گواهی انجام کار به تأیید نزدیک‌ترین نمایندگی رسمی جمهوری اسلامی ایران در کشور مقصد برسد یا گواهی ارزآوری با تأیید بانک مرکزی رسیده باشد، مالیات بر ارزش افزوده پرداختی به صادرکننده محترم تا یک ماه بعد از درخواست ایشان عودت می‌گردد و در همین راستا، قانون‌گذار، ارائه خدمات توسط شخص یا شعب خارجی به خارج یا داخل ایران را در صورتی‌که به طور مستقیم یا غیر مستقیم سبب ورود درآمد ارزی به داخل کشور بشود، معاف از ارزش افزوده می‌داند.

مشاوره مالیاتی قانون مالیات بر ارزش افزوده جدید

با توجه به وابستگی قوانین و پیچیدگی‌های قانون جدید، توصیه ما به شما این است که  قبل از پرداخت هر گونه جریمه‌ای، برای اطلاع از قانون مالیات بر ارزش افزوده جدید با یک مشاور مالیاتی در ارتباط باشید تا همواره از مالیاتی عادلانه برخوردار باشید. مؤسسه دادیس در این خصوص، آماده پاسخگویی به هرگونه ابهامی است که امکان دارد برای مدیران مالی و فعالان اقتصادی به وجود بیاید. در پایان خواهشمندم به منظور توسعه و اطلاع‌رسانی هر چه بیشتر، ما را از دیدگاه‌های خود بهره‌مند سازید.