با توجه به حساسیت این نوشتار پیشنهاد می‌کنم برای اطلاع از آخرین تغییرات قوانین و بخشنامه‌های مربوطه، حتما از خدمات مالیاتی دادیس استفاده نموده و از مشاوره مالیاتی تخصصی تیم دادیس جهت آگاهی از قوانین مالی و مالیاتی بهره مند شوید.
کالاهای معاف از ارزش افزوده
سازمان امور مالیاتی بر چه اساسی کالاهای معاف از ارزش افزوده را تعیین می‌کند؟ یا فهرست کالاهای مشمول ارزش افزوده را در کجا می‌توان جستجو کرد؟ این‌ها سؤالاتی اند که در مواد 8، 9 و 10 قانون مالیات بر ارزش افزوده مصوب سال 1400 می‌توانیم پاسخ آنها را بیابیم:
- محصولات کشاورزی فراوری‌نشده، محصولات خام زراعی و باغی، محصولات جنگل مثل چوب خام، محصولات گلخانه‌ای، گیاهان دارویی، محصولات مرتعی، آب مصرفی کشاورزی، بذر، نشا، نهال، سم و کود. در همین خصوص فرایند‌هایی مثل بسته‌بندی، نگهداری محصول برای جلوگیری از فساد کالا، شست‌وشو، تمیزکاری و… نیز از مالیات معافاند. از نظر قانون‌گذار، این فرایندها به این منظور معاف از مالیات‌اند که برای فروش الزامی‌اند و باعث تغییر شکل کالا نمی‌شوند.
- دام زنده و خوراک آن (شامل چهارپایان، پرندگان، آبزیان و حشرات که برای امور تغذیه انسان یا دام و فعالیتهای اقتصادی، تولیدی و آزمایشگاهی، تولید، نگهداری و پرورش داده می‌شوند) در گروه فعالیتهای معاف قرار دارند. این موضوع به دلیل نیاز داخل کشور به مصرف پروتئین تعریف شده است، اما در همین خصوص نیاز به داشتن مطابقت پروانه صادره توسط وزارت جهاد کشاورزی حاکم است.
- شیر، پنیر، ماست، آرد، نان و تخم ماکیان همچون تخم‌مرغ و شترمرغ و بلدرچین و… انواع گوشت و فراورده‌های مربوطه مطابق فهرستی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تا پایان دی ماه برای اجرا در سال بعد به سازمان امور مالیاتی ارسال میشود. از دیگر مواد خوراکی به‌این دلیل که با سفره عموم جامعه ارتباط دارد، می‌توان به برنج، حبوبات، سویا، پروتئین سویا، انواع روغن‌‌های خوراکی، شیرخشک کودکان، تخم‌مرغ نطفه‌‌دار و تبدیل آن به جوجه یک روزه اشاره داشت.
- کاغذ، کتاب و محصولات فرهنگی که به صورت الکترونیکی چاپ و نشر می‌شوند.
- کالاهایی که مسافران هنگام ورود به کشور برای استفاده شخصی خود دارند، میزان این معافیت توسط اداره گمرک تعیین میشود.
دارایی های معاف از ارزش افزوده
در سال های اخیر به واسطه ی کمبود فلزاتی که پشتوانه هستند، سازمان امور مالیاتی بدون محدودیت انواع شمش طلا (وارداتی و داخلی) و انواع حواله های کاغذی یا الکترونیکی دارای پشتوانه (100%) طلا را معاف از دریافت ارزش افزوده در زمان ورود از گمرک کرد.
همچنین دارایی های غیرمنقول و انواع حواله های کاغذی یا الکترونیکی مبتنی بر آنها به واسطه کنترل بازار مسکن و جلوگیری از حباب تورمی دارایی های غیر منقول نیز معاف از ارزش افزوده است.
صنایع دستی تولید داخل و تولید فرش دستبافت و مواد اولیه اصلی آن به منظور حمایت از هنرمندان، استادکاران و فعالان صنایع دستی.
انواع واکسن و دارو که شامل انسانی و دامی است و لوازم توان‌بخشی و درمانی که فهرست این کالاها توسط سازمان امور مالیاتی منتشر شده است و البته تمام واکسن‌ها و داروها را شامل نمی‌شود.
به‌طور کلی نرخ مالیات بر ارزش افزوده برای کالاهایی که امکان تولید داخل ندارند و در داخل با کمبود تولید آن مواجهیم و مشابه داخلی دارند، متفاوت است (با گواهی و نظارت سازمان غذا، دارو و… بر حسب مورد).
واردات کالاهای اهدایی به جمعیت هلال احمر ایران که به صورت بلاعوض تقدیم می‌شوند.
خدمات معاف از ارزش افزوده
در سیاست‌گذاری های اجتماعی بر اساس هرم مازلو، که نیاز های فیزیولوژیک به منظور حفظ بقا در ابتدایی ترین قسمت هرم بودند، دولت ها نیز بر همین مبنا بر کنترل‌های حاکمیتی یا دستوری در این خصوص تلاش می‌کنند و قانون مالیات بر ارزش افزوده نیز از همین اصل و اساس تبعیت می‌کند.
- خدمات درمانی، توان بخشی، پیشگیری تا خدمات حمایتی از جمله خدماتی که در بهشت زهرا یا آرامستان ها ارائه میشود و خدمات بیمه‌ای از جمله بیمه عمر، تکمیلی و کشاورزی (به‌جز بیمه خدمات سرمایه‌گذاری و مدیریتی) معاف از ارزش افزوده هستند. همین موضوع درخصوص صنعت کشاورزی همچون تولید بهینه محصولات زراعی که بخشی از آن شامل پرورش و نگهداری از دام و طیور میشود، نیز صادق است.
- درخصوص موارد فرهنگی اجتماعی که برای توسعه جوامع یا چشم‌انداز پیش‌رو مطرح میشود، خدماتی همچون چاپ، انتشار روزنامه، خدمات زینک، چاپ کتاب، خدمات نشر و توزیع، تا جایی که جزوی از سرانه مطالعه در کشور محسوب میشود، از ارزش افزوده معافاند. اما آیا مؤسسات کمک‌آموزشی نیز سهمی در سرانه مطالعه دارند؟ خیر؛ درنتیجه از این معافیت مستثنا می‌شوند.
- خدمات آموزشی، پژوهشی و ورزشی دارای مجوز از نهاد مرتبط نیز به واسطه‌ی سهم حائز اهمیت آنها در پیشبرد اهداف آتی یا چشم‌انداز دولت، از این نظر که خدمات آموزشی جزوی از تکالیف دولت‌ها محسوب میشود، از ارزش افزوده معافاند.
- درخصوص تبلیغات، ما صرفاً براساس آخرین قوانین تصمیم‌گیری می‌کنیم و نظری قاطع در این خصوص نمی‌توانیم داشته باشیم.
- مسئله معیشت یا در اختیار گذاشتن نیروی کار در ازای دریافت حداقل حقوق و دستمزد نیز به واسطه‌ی اینکه جنبه تجاری ندارد یا از نگاهی تلاش دولت بر اشتغال هرچه بیشتر است، نیز در گروه معافیت‌های ارزش افزوده قرار دارد. این موضوع درمورد قراردادهای تامین نیروی انسانی با توجه و استناد به سازمان بیمه‌گر تا میزان حقوق تأییدشده توسط سازمان مربوطه از ارزش افزوده معافاند.
- مواردی همچون عملیات پولی و بانکی به واسطه‌ی صرف نگهداشت پول توسط بانک‌ها در چهارچوب قوانین و مصوبات شورای پول و اعتبار از ارزش افزوده معافاند.
- سود تسهیلات اعطایی شرکت‌های واسپاری (لیزینگ) دارای مجوز فعالیت از بانک مرکزی به مصرف‌کنندگان مشمول این معافیت است.
- در همین خصوص به واسطه‌ی بسته حمایتی دولت از سازمان بورس اوراق بهادار و بازارهای خارج از بورس (به تشخیص شورای عالی بورس و اوراق بهادار) که دولت نیز از نظر سیاسی و صنعت از آن منتفع میشود، از ارزش افزوده معافاند.
- اما خدماتی همچون اقامت در هتل‌های 3 ستاره و پایین‌تر، مهمان‌پذیرها و سایر مراکز اقامتی که از وزارت میراث فراهنگی و گردشگری یا اتحادیه‌های مرتبط مجوز دارند، به واسطه‌ی اجاره اموال غیرمنقول و نه ارائه خدمات مازاد از ارزش افزوده معافاند. برای درک بهتر این موضوع باید خدمات این مراکز اقامتی را با هتل‌های 4 ستاره و بالاتر مقایسه کرد که مشمول ارزش افزوده‌اند. به عبارتی این گروه از مراکز اقامتی علاوه بر اجاره محل خدمات رفاهی لوکس نیز به مشتریانی که قطعاً از سطح رفاه خوبی برخوردارند ارائه می‌کنند.
- بخشی از ارزش افزوده صرف مخارج شهرداری و وزارت راه و شهرسازی میشود که در همین خصوص شما برای مسافرت‌های درون‌شهری یا برون‌شهری و دریایی عوارض پرداخت می‌کنید. البته موضوع حمل و نقل نیز به واسطه‌ی ارتباط مستقیم با بهای تمام شده کالا، که در این بین کالاهای اساسی نیز مطرح است، بر همین اساس معاف از ارزش افزوده است.
- درخصوص سفرهای هوایی، به واسطه‌ی استفاده از خدمات لوکس مشمول ارزش افزوده است.
- اما آیا دریافت خسارت نیز جزئی از فروش کالا یا ارائه خدمات است؟ خیر، دریافت خسارت از این نظر که ساختار حمایتی از شخص آسیب‌دیده دارد تا زمانی که جزوی از قرارداد فروش کالا نباشد، معاف از ارزش افزوده است.
- در خصوص درآمد‌های حاصل از تسعیر ارز نیز به همین صورت است، سود و زیان تسعیر ارز بر اساس مبادله کالا و خدمات صورت نگرفته است و مسئله‌ای کاملاً تورمی است که باعث معافیت ارزش افزوده میشود.
- هزینه شارژ به‌عنوان یک چالش در قانون آزمایشی ارزش افزوده تصریح شد که هزینه شارژ به واسطه‌ی مصرف برای هزینه‌های تعمیر و نگهداری و پرداخت حقوق ارزش افزوده ای برای ساختمان‌ها و شهرک‌های صنعتی ایجاد نمی‌کند. از این رو این هزینه یا دریافتی نیز معاف از ارزش افزوده تلقی شده است.
اصناف معاف از ارزش افزوده
ابتدا با یک مثال ساده مشاغل یا اصناف معاف از مالیات بر ارزش افزوده را نام ببریم:
سوپرمارکت‌ها، لبنیاتی‌ها، میوه‌فروشان، خواربارفروشی‌ها، دکه‌های خیابانی، خشکبارفروشی‌ها، تعویض روغنی‌ها، فروشندگان لوازم خودرو (خرده فروشی‌ها) و…
اما سؤال اصلی این است که مشاغل نام برده شده معاف از مالیات بر ارزش افزوده هستند؟ پاسخ به این سؤال قطعاً منفی است؛ چراکه در یک سوپرمارکت، روی اغلب کالاها حتی سیگار ارزش افزوده در زمان خرید توسط سوپرمارکت درج شده است ایشان حق دریافت ارزش افزوده را ندارد، زیرا در زمان تأمین موجودی کالا قیمت پایه به علاوه ارزش افزوده را به تأمین‌کننده پرداخت کرده است و دقیقاً همان مبلغ را از مشتری دریافت می‌کند.
موردی شبیه به فروشندگان لوازم خودرو که به صورت خرده به مشتری نهایی فروش دارند و دیگر مشاغل نام‌برده‌شده همچون فروشندگان تجهیزات خودرو(خرده فروشی) نیز به‌همین‌ترتیب همچون سوپرمارکت‌ها مجاز به اعمال ارزش افزوده مجزا نیستند. همچنین مواردی همچون لبنیاتی‌ها یا خشکبارفروشی‌ها که این اصناف به واسطه‌ی خرید کالای معاف و بدون تغییر شکل و ماهیت خود نیز مجاز به دریافت ارزش افزوده نیستند.
شاید بهتر است بگوییم تمام اصناف مشمول مالیات بر ارزش افزوده‌اند، منهای موارد برشمرده‌شده در ماده 9 یا مشاغلی که در بند‌های بالا به آنها پرداختیم. اشخاص فوق در زمان تشکیل پرونده مالیاتی درج می‌کنند که مشمول قانون ارزش افزوده یا فراخوان‌های قانون مالیات بر ارزش افزوده نیستند.
درخصوص فراخوان‌های قانون مالیات بر ارزش افزوده نوشتاری به‌صورت اختصاصی برای شما در این وب‌سایت منتشر کردیم که می‌توانید از لینک مربوطه آن را دنبال کنید. به‌عبارتی غیر از موارد بالا و مشاغلی که در فراخوان‌های مالیات بر ارزش افزوده به آن نپرداخته است، تمامی اشخاص، فعالان اقتصادی، اشخاص حقوقی، مشاغل با هر میزان حجم از فروش مشمول ثبت نام در نظام مالیات بر ارزش افزوده‌اند.
تکلیف اشخاص معاف از ارزش افزوده چیست؟
درخصوص تکالیف اشخاص معاف از ارزش افزوده، باید چند گروه را بررسی کرد:
- اشخاصی که از مالیات عملکرد معافاند و درخصوص ارزش افزوده نیز مشمول معافیت می‌شوند؛ همچون کشاورزان، تولیدکنندگان فرش دستبافت و مشاغل مشابه. این مشاغل نیازی به داشتن هیچ‌گونه پرونده‌ای در اداره مالیات ندارند.
- اشخاصی که مشمول مالیات عملکرد هستند، اما از ارزش افزوده معافاند؛ همچون پزشکان، شرکت‌های مسافربری و… . این اشخاص در زمان تشکیل پرونده مالیاتی درج می‌کنند که مشمول قانون ارزش افزوده یا فراخوان‌های قانون مالیات بر ارزش افزوده نیستند. به این ترتیب صرفاً درخصوص پرونده مالیات عملکرد خود به سازمان امور مالیاتی اظهارنامه ارسال می‌کنند.
- اشخاصی که مشمول مالیات عملکرد، قسمتی از فعالیت آنها مشمول مالیات بر ارزش افزوده و قسمتی از فعالیت آنها معاف از مالیات بر ارزش افزوده می‌باشد،. این اشخاص در زمان تشکیل پرونده مالیاتی درج می‌کنند که مشمول قانون ارزش افزوده یا فراخوان‌های قانون مالیات بر ارزش افزوده هستند. در زمان ارسال اظهارنامه ارزش افزوده نیز میزان فروش حاصل از فعالیتهای معاف و مشمول ارزش افزوده را به تفکیک درج می‌کنند.
لیست تکالیف اشخاص معاف از ارزش افزوده
در نوشتار دیگری درباره اشخاصی که مشمول مالیات مالیات بر ارزش افزوده هستند و تکالیف مربوط به ایشان بررسی می‌کنیم. اما درخصوص پرونده مالیاتی، این اشخاص مکلف به انجام دادن این تکالیف هستند.
- تشکیل پرونده مالیاتی؛
- تعیین مشمولیت ارزش افزوده بر اساس فراخوان مرتبط؛
- در حال حاضر تشکیل پرونده در سامانه مؤدیان یا ثبت‌نام در این سامانه؛
- ارائه اظهارنامه ارزش افزوده که در حال حاضر به منزله تأیید اطلاعاتی است که شما در سامانه مؤدیان بارگذاری فرمودید؛
- ارسال صورت معاملات فصلی و درج مواردی که با سامانه مؤدیان مغایرت دارند؛
- ارسال اظهارنامه عملکرد و تطابق آن قبل از ارسال و دریافت کد رهگیری با اطلاعات سامانه مؤدیان و صورت معاملات فصلی که شما ارسال کرده‌اید و دیگران برای شما ارسال کرده‌اند.
در این نوشتار موارد مربوط به معافیت کالاها، خدمات، اشخاص و اصناف از ارزش افزوده به‌طور خلاصه درج شد. اما چنانچه شما سؤال‌های بیشتری در این خصوص دارید، می‌توانید ذیل همین نوشتار درج بفرمایید تا در اسرع وقت پاسخگوی شما باشیم.